მოცემული პროგნოზი - GeorgiAI-ს მიერ არის მომზადებული.
GeorgiAI ბიზნესისა და ტექნოლოგიების უნივერსიტეტის (BTU) პროექტია, რომელიც „პალიტრა ჰოლდინგთან“ პარტნიორობით შეიქმნა და მოიცავს როგორც საარქივო, ისე მიმდინარე ინფორმაციას საქართველოს და მსოფლიოს შესახებ.
GeorgiAI-ს ხელოვნური ინტელექტის კვლევების მსოფლიოს უმსხვილესმა ორგანიზაციამ OpenAI-მ ვერიფიკაცია უკვე მიანიჭა და ის GPTstore-შია განთავსებული.
საქართველოს სარკინიგზო სისტემა, რომელსაც სს „საქართველოს რკინიგზა“ მართავს, მოწმობს ქვეყნის ამბიციას, ჩამოყალიბდეს კრიტიკულად მნიშვნელოვან სატრანზიტო გზად ევრაზიის სავაჭრო ქსელებში. თუმცა რკინიგზის სექტორის ბოლოდროინდელი მაჩვენებლები გლობალური გეოპოლიტიკური დინამიკისა და შიდა ოპერაციული გამოწვევების კომპლექსურ ურთიერთკავშირს ასახავს.
2023 წლის პირველ ცხრა თვეში, წინა წლის შესამჩნევი ცვლილების შემდეგ, საქართველოს რკინიგზით გადაზიდული ტვირთის რაოდენობაში 6%-იანი კლება დაფიქსირდა და ჯამში 10.3 მილიონი ტონა შეადგინა. ეს ვარდნა 2022 წლის შთამბეჭდავ წელს მოჰყვა, როცა სექტორმა, წინა 2021 წელთან შედარებით, მნიშვნელოვანი, 21.8%-იანი ზრდა განიცადა. ეს დიდწილად რუსეთის წინააღმდეგ დაწესებული სანქციების გამო ტვირთის სატრანზიტო მარშრუტების ცვლილებით იყო გამოწვეული.
მთლიანობაში 1,408 კმ-იანი სარკინიგზო ქსელი, მათ შორის, ორხაზიანი ლიანდაგების მნიშვნელოვან ნაწილს, სატვირთო სადგურებს, გვირაბებსა და ხიდებს მოიცავს. ამჟამად მისი სავარაუდო წლიური სიმძლავრე 27 მილიონი ტონაა. ეს სიმძლავრე მოდერნიზაციის პროექტის დასრულების შემდეგ 48 მილიონ ტონამდე გაიზრდება, რომელიც მიზნად ისახავს საქართველოს რკინიგზის ეფექტურობისა და შესაძლებლობების ამაღლებას.
თუმცა 2023 წელს სარკინიგზო ქსელის ათვისების დონე 2022 წლის 55%-იანი მაჩვენებლიდან 38%-მდე დაეცა. 2022 წლის დონე 2015 წლიდან მოყოლებული რკინიგზის ყველაზე მაღალი გამოყენების მაჩვენებელი იყო. დატვირთვის ასეთი კლება სარკინიგზო ინფრასტრუქტურის პოტენციური გამოუყენებლობის მანიშნებელია და ტვირთის მოცულობის ოპტიმიზაციაში გაუმჯობესების შესაძლებლობაზე მიუთითებს.
მოძრავი შემადგენლობის მდგომარეობა, რომელიც სარკინიგზო ოპერაციების კრიტიკულად მნიშვნელოვან კომპონენტს წარმოადგენს, სერიოზულ შეზღუდვად გადაიქცა ტვირთის უფრო დიდი მოცულობის მიზიდვაში. ვითარება კიდევ უფრო გაართულა უკრაინაში მიმდინარე კონფლიქტმა, რადგან მოძრავი შემადგენლობის მოვლა და შეკეთება, რომელსაც ადრე რუსეთში, ბელარუსსა და უკრაინაში ეწეოდნენ, შეფერხებების წინაშე დადგა. შესაბამისად, მოძრავი შემადგენლობის მდგომარეობა და ხაზის შემცირებული ათვისება რკინიგზის სექტორის წინაშე არსებულ უფრო ფართო გამოწვევებს ასახავს. მათ შორის არის ლოგისტიკური შეზღუდვები და მოძრავი შემადგენლობის განახლებაში სტრატეგიული ინვესტიციების საჭიროება.
საქართველოს სარკინიგზო სექტორის ბედი რეგიონულ გეოპოლიტიკურ მოვლენებსა და შიდა ეფექტურობას მჭიდროდ უკავშირდება. 2022 წლის ძლიერი ზრდა, რომელიც გამოწვეული იყო საქართველოს სატრანზიტო მარშრუტებზე გაზრდილი მოთხოვნით, აჩვენებს სექტორის პოტენციალს ხელსაყრელი გარე ფაქტორების პირობებში. თუმცა 2023 წლის მაჩვენებლები მიუთითებს, რომ მუშაობის ამ დონის შენარჩუნება მოითხოვს მუდმივ ყურადღებას ინფრასტრუქტურის ხარისხზე, მოძრავი შემადგენლობის მოდერნიზაციასა და ვაჭრობის ცვლილებებთან სტრატეგიულ შესაბამისობაზე.
ამ გამოწვევების გათვალისწინებით, საქართველოს სარკინიგზო სექტორი გზაჯვარედინზე დგას. მოდერნიზაციის პროექტმა, დასრულების შემდეგ, შესაძლოა, მნიშვნელოვნად გაზარდოს ქსელის სიმძლავრე და შესრულების დონე. თუმცა მოძრავი შემადგენლობის საკითხის მოგვარება და ხაზის გამოყენების ოპტიმიზაცია გადამწყვეტი და გადაუდებელი აუცილებლობაა.
სტრატეგიული გეოგრაფიული მდებარეობიდან და სიმძლავრის პოტენციური გაზრდით სარგებლის მისაღებად საქართველო სარკინიგზო სექტორის ოპერატიული ეფექტურობისა და ადაპტაციის გაუმჯობესებაზე უნდა ფოკუსირდეს. ეს შესაძლოა, მოიცავდეს ტრანსპორტირებადი საქონლის დიაპაზონის დივერსიფიკაციას, ლოგისტიკის მენეჯმენტის გასაუმჯობესებლად ციფრულ ინფრასტრუქტურაში ინვესტირებასა და მოძრავი შემადგენლობის მოვლა-შეკეთების მიზნით პარტნიორული ურთიერთობების შესწავლას.
საქართველოს რკინიგზა, ქვეყნის სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის უმნიშვნელოვანესი ელემენტი, ტვირთის დინამიკის ცვლილებას განიცდის, რაც უფრო ფართო ეკონომიკურ ძვრებს ასახავს. 2023 წლის პირველი ცხრა თვე ტვირთის ტიპების დივერსიფიკაციით, მათ შორის, საკონტეინერო ტრანსპორტირების მკვეთრი ზრდით გამოირჩევა, რაც ქვეყნის სატრანსპორტო სექტორში უფრო თანამედროვე, ინტეგრირებულ ლოგისტიკურ მიდგომაზე გადასვლას აჩვენებს.
სატრანზიტო ტვირთს, რომელიც საქართველოს შიდა მოხმარებისთვის კი არა, ძირითადად, სხვა ქვეყნებისთვის არის განკუთვნილი, კვლავ ყველაზე მეტი წილი უკავია და საქართველოს რკინიგზის მიერ გადაზიდული მთლიანი მოცულობის 58%-ს შეადგენს. ეს ხაზს უსვამს საქართველოს, როგორც რეგიონული ვაჭრობის გამტარი ქვეყნის სტრატეგიულ მნიშვნელობას. თუმცა 2022 წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, 2023 წლის პირველ ცხრა თვეში სატრანზიტო ტვირთის მოცულობამ შესამჩნევად, 8%-ით მოიკლო. ეს კლება წინა, 2022 წლის 29%-იან მატებას (წლიური თვალსაზრისით) მოჰყვა, რაც რუსეთის სანქციების გვერდის ავლით ტვირთის მარშრუტების ცვლილებამ განაპირობა.
კლების ამ ტენდენციის საპირისპიროა საქართველოს რკინიგზის მიერ ტრანსპორტირებული კონტეინერების რაოდენობის 9%-იანი ზრდა წლიური თვალსაზრისით. საკონტეინერო ტვირთი ოცფუტიან ეკვივალენტურ ერთეულებში ან TEU-ებში იზომება. TEU-ს გამტარუნარიანობის ეს ზრდა მნიშვნელოვანია, რადგან ეს „შუა დერეფნის“ გასწვრივ საკონტეინერო ტვირთის მზარდ მოძრაობაზე მეტყველებს. ეს დერეფანი სულ უფრო სასიცოცხლო მნიშვნელობის ხდება, რადგან ევროპასა და აზიას შორის ვაჭრობისთვის, რუსეთზე გამავალი ტრადიციული მარშრუტების გვერდის ავლით, სტრატეგიულ ალტერნატიულ გზას წარმოადგენს.
საქართველოს რკინიგზის ტვირთის ძირითადი ნაწილი კვლავ არასაკონტეინეროა, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ კონტეინერიზაციისკენ მზარდი ტენდენციის მიუხედავად, ნაყარი ტვირთის ტრანსპორტირებაზე დამოკიდებულება ისევ არსებობს. ეს დამოკიდებულება შესაძლოა, სარკინიგზო სისტემის შემდგომი მოდერნიზაციის შესაძლებლობად ჩაითვალოს, რომ საკონტეინერო ტვირთის წილი გაიზარდოს, რაც, ზოგადად, უფრო მაღალი ღირებულების საქონელთან და უფრო ეფექტურ ლოგისტიკური მენეჯმენტთან ასოცირდება.
შიდა მოხმარებისთვის გადაზიდული ტვირთი 10%-ით, საექსპორტო კი 6%-ით შემცირდა. შიდა ტვირთის ტრანსპორტირების შემცირება შესაძლოა, შიდა წარმოების ან მოხმარების სტრუქტურის ცვლილებაზე მიუთითებდეს, ხოლო ექსპორტის შემცირება უფრო გლობალური ბაზრის პირობებს ან კონკურენტულ გამოწვევებს ასახავს, რომელთა წინაშეც დგას ქართული ექსპორტი.
სარკინიგზო ინფრასტრუქტურაში ინვესტიციები ქართული ვაჭრობის მომავლისთვის კვლავ გადამწყვეტ ფაქტორად რჩება. ქსელის სიმძლავრის მნიშვნელოვნად გასაზრდელად მიმდინარე მოდერნიზაციის პროექტი ამბიციური წამოწყებაა, რომელიც, სავარაუდოდ, სარკინიგზო ქსელის ეფექტურობასა და კონკურენტუნარიანობას გაზრდის.
საქართველოს სარკინიგზო ტვირთის ტრანსფორმაცია ასახავს გარდამავალ სექტორს, რომელიც უფრო კონტეინერიზაციისა და ეფექტურობისკენ სვლით ხასიათდება. TEU-ს გამტარუნარიანობის ზრდა პერსპექტიულ ტენდენციაზე მიუთითებს, თუმცა სატრანზიტო ტვირთის მოცულობის ზოგადი შემცირება გამოწვევების მაჩვენებელია, როგორიც არის ტვირთის უფრო ფართო სპექტრისთვის საქართველოს რკინიგზის სატრანზიტო მიმზიდველობის გაზრდა.
საქართველოს სარკინიგზო სისტემა, რომელიც ევრაზიის სახმელეთო ხიდზე გადამწყვეტი არტერიაა, მნიშვნელოვანი ტრანსფორმაციის პერიოდს განიცდის. 2023 წლის პირველ ცხრა თვეში საქართველოში სარკინიგზო ტრანსპორტით ტვირთის გადაზიდვის ლანდშაფტი როგორც საქონლის შემადგენლობის, ასევე, ვაჭრობის წარმოშობის ცვლილებებით ხასიათდება.
სარკინიგზო ტრანსპორტით გადაზიდულ ტვირთში კვლავ ნავთობპროდუქტები დომინირებს, რაც მთლიანი ტვირთის 36%-ს შეადგენს და, წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, 11,5%-იან ზრდას ასახავს. ეს ზრდა განსაკუთრებით შესამჩნევია განახლებადი ენერგიის მიმართ გლობალური სწრაფვის გათვალისწინებით და მიუთითებს, რომ რეგიონიდან ნახშირწყალბადების პროდუქტების ტრანზიტისთვის საქართველო მნიშვნელოვან მარშრუტად რჩება.
თუმცა ყველა სექტორში გადაზიდვების მოცულობა თანაბარი როდია?! კერძოდ, სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტებმა, წინა წელთან შედარებით, მნიშვნელოვანი, 22.1%-იანი, ხოლო ქიმიურმა პროდუქტებმა 16.6%-იანი კლება განიცადა. ეს მაჩვენებლები შესაძლოა, უფრო ფართო სასოფლო-სამეურნეო და სამრეწველო ტენდენციებზე ან რეგიონული წარმოებისა და ვაჭრობის ნაკადებში ცვლილებებზე მიუთითებდეს.
მეორეს მხრივ, სამშენებლო მასალებზე მოთხოვნა აღორძინდა: ტრანსპორტირების მოცულობა 11.0%-ით გაიზარდა. ეს, სავარაუდოდ, საქართველოში ინფრასტრუქტურის განვითარების მძლავრ პერიოდზე ან მეზობელ რეგიონებში სამშენებლო ბუმის მხარდასაჭერად გაუმჯობესებულ ექსპორტზე მიანიშნებს.
სარკინიგზო ტვირთის წარმოშობის ქვეყანა საქართველოს სავაჭრო ურთიერთობებში ფანჯარას ხსნის. ტვირთის წარმოშობის 20%-ით აზერბაიჯანი ლიდერობს, რომელსაც თავად საქართველო, შემდეგ კი რუსეთი სათითაოდ 17%-იანი წილით მოსდევს. ასეთი გადანაწილება ხაზს უსვამს რთულ სავაჭრო ქსელებს კავკასიასა და მის ფარგლებს გარეთ, ისევე, როგორც საქართველოს როლს, როგორც რეგიონული ვაჭრობის წყაროსა და გამტარ ქვეყანას.
ყაზახეთის წილი 13%, ხოლო თურქმენეთის - 12%-ია, რაც საქართველოს სარკინიგზო ვაჭრობაში ცენტრალური აზიის ქვეყნების მნიშვნელობაზე მიუთთებს. ამასთან, ბრაზილიური ტვირთის მცირე წილით, მაგრამ არსებობა საქართველოს მზარდი წვდომისა და მისი სავაჭრო პარტნიორების დივერსიფიკაციაზე მიანიშნებს.
საქართველოს სარკინიგზო ტვირთის დღევანდელი შემადგენლობა გლობალური ეკონომიკური მიმდინარეობების მიკროსამყაროს ასახავს. მაგალითად, ნავთობპროდუქტების ტრანსპორტირების ზრდა რეგიონის ნახშირწყალბადების მდიდარ რესურსებს უკავშირდება, ხოლო სოფლის მეურნეობისა და ქიმიური პროდუქტების გადაზიდვების კლება შესაძლოა, გამოწვეული იყოს სხვადასხვა ფაქტორით, როგორიც არის გლობალური ფასების რყევები, წარმოების სტურქტურის ცვლილებები ან მიწოდების ჯაჭვების გადაჯგუფება.
საქართველოს რკინიგზის მოდერნიზაციის პროექტი, რომელიც ქსელის გამტარუნარიანობას ყოველწლიურად 48 მილიონ ტონამდე გაზრდის, კრიტიკულ მომენტში რეალიზდება. ამ პროექტის წარმატებით დასრულება გადამწყვეტი იქნება იმის უზრუნველსაყოფად, რომ სარკინიგზო ინფრასტრუქტურამ არა მხოლოდ არსებული მოთხოვნები, არამედ სატვირთო გადაზიდვების სამომავლო ზრდაც დააკმაყოფილოს.
მომავლის მოლოდინში, საქართველოს სარკინიგზო სისტემა უნდა გაუმკლავდეს გლობალური ენერგეტიკის ცვალებადი ლანდშაფტის გამოწვევებს, განვითარებადი ვაჭრობის მოდელებსა და მდგრადი ზრდის საჭიროებას. სტრატეგიულ სავაჭრო პარტნიორობასთან მისადაგებული მოდერნიზაციის მცდელობები და ტვირთის ტიპების დივერსიფიკაციაზე ფოკუსირება გადამწყვეტი იქნება რკინიგზის როლის შენარჩუნებისა და გაძლიერებისთვის ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებაში.
მთლიანობაში, საქართველოს სარკინიგზო ტრანსპორტის სექტორში 2023 წლის პირველი სამი კვარტლის დინამიკა სავაჭრო გზაჯვარედინზე მყოფ ქვეყანას წარმოაჩენს, რომელიც მზად არის, გაიძლიეროს პოზიცია, როგორც ძირითადმა ლოგისტიკურმა ცენტრმა რეგიონში. ფრთხილი მართვითა და მუდმივი ინვესტიციებით საქართველოს რკინიგზას შეუძლია, არა მხოლოდ ხელი შეუწყოს ქვეყნის ეკონომიკურ ზრდას, არამედ წვლილი შეიტანოს ევრაზიული სავაჭრო დერეფნების უფრო ფართო განვითარებაში.
